Anasır-ı Erba’a: Ateş, Hava, Su ve Toprak

Anasır-ı Erba’a: Ateş, Hava, Su ve Toprak

Kâinatın en eski sırlarından biri, dört unsurun – ateş, hava, su ve toprak – birbirine dönüşümüdür. Bu dönüşüm, hem maddenin hareketini hem de hayatın sürekliliğini açıklar. Ateşten havaya, sudan toprağa ve yeniden ateşe uzanan bu döngü, yaratılışın daimi devinimidir.

Ehl-i hikmetin aktardığına göre evren, dört temel unsurun dengesi üzerine kuruludur. Ateş, hava, su ve toprak yalnızca var olmakla kalmaz, aynı zamanda birbirine dönüşerek hayatın sürekliliğini sağlar. Bu döngüye “istihale” denir. Ateşin sıcaklığı, havanın rutubeti, suyun serinliği ve toprağın kuruluğu arasında süregelen bu dönüşüm, evrenin en derin sırlarından biridir.

İKİNCİ NEVİ

Anasır-ı Erba’anın mertebelerini ve tabiatlarını, değişerek birbirlerine çevrildiklerini bildirir.

Ey aziz! Hikmet ve astronomi ilmi sahipleri ittifakla bildirmişlerdir ki, Ay feleğinin, yani Dünya semasının altında ateş küresi, onun altında hava küresi, onun altında su küresi, onun altında toprak küresi vardır. Toprak küresi hepsinden aşağıda ve sudan ağırdır.

Ateş tabakasının havanın üstünde olmasına delil, ateşin dumanı ile beraber yukarı tarafa yükselip, görüldüğü gibi aslına meyil edip dönmesidir. Hava tabakasının suyun üstünde olmasına delil, su dolu bir havuza daldırılan şişirilmiş balonun üste çıkmasıdır. Su tabakasının toprağın üstünde olmasına delil, suyun üstüne konan taş veya demirin hemen batmasıdır. Toprak tabakası, suyun ve bütün eşyanın en aşağısındadır.

Tabakalarında duran bu anasır-ı erba’a, derece derece birbirlerine çevrilirler. Şöyle ki, ateş zamanla ateş şeklini terk edip, hava şekline girerek ateş havaya çevrilir. Hava da yavaş yavaş havalık şeklini terk edip, su şekline girerek su olur. Su da yavaş yavaş toprak şeklini benimseyip toprak olur. Toprak da ateş şekline girerek ateş olur. Bu şekilde değişmeye uğrayan anasır-ı erba’a bir şekilden diğer şekle girerek yine kendine dönerler. Anâsırın bu şekil değişmesine istihale (başkalaşma) derler.

Ateşin tabiatı kuru ve sıcaktır. Havanın tabiatı sıcak ve rutubetlidir. Suyun tabiatı rutubetli (yaş) ve soğuktur. Toprağın tabiatı soğuk ve kuru olmaktır. Şüphe yoktur ki, ateş hava ile sıcaklıkta ortaktır. Hava su ile rutubette ortaktır. Su toprak ile soğuklukta ortaktır. Toprak ateş ile kurulukta ortaktır.

O hâlde, ateşin kuruluğu değişerek havanın rutubetine çevrilse ateş sıcak ve rutubetli olup, havaya çevrilir. Havanın sıcaklığı değişerek suyun soğukluğunu alsa, rutubetli ve soğuk olup suya çevrilmiş olur. Suyun rutubeti toprağın kuruluğuna tebdil olsa, su soğuk ve kuru olup toprağa çevrilir. Toprağın soğukluğu ateşin sıcaklığına tebdil olsa, toprak kuru ve sıcak olup ateşe döner. Yani ateş hava olur. Hava su olur. Su toprak ve toprak ateş olur.

Bu istihaleye tarik-i mebde (başlangıç yolu) derler. İstihale yukarıdaki sıranın aksi şekilde de olur. Şöyle ki, toprağın kuruluğu suyun rutubetine dönerek toprak su olur. Suyun soğukluğu havanın sıcaklığına çevrilerek su hava olur. Havanın rutubeti ateşin kuruluğuna çevrilse hava ateş olur. Ateşin sıcaklığı toprağın soğukluğuna girerse ateş toprak olur. Topraktan başlayarak yine toprağa çevrilme şeklindeki bu istihaleye de tarik-i me’ad (bitiş yolu) derler.